„Af hverju kæra þær ekki?" : um samfélagsleg áhrif á ákvarðanatöku brotaþola um hvort kæra skuli kynferðisbrot til lögreglu

Markmið þessarar rannsóknar er að fræðast um samfélagsleg áhrif á ákvörðunartöku brotaþola um að kæra kynferðisbrot til lögreglu og skoða þætti sem snerta þessa ákvörðun. Rannsóknarspurningin er svohljóðandi: Hvernig hefur samfélagið áhrif á ákvörðunartöku brotaþola um að kæra kynferðisbrot til lögreglu? Til þess að svara þeirri spurningu er rýnt í rannsóknir hér og erlendis, er snúa að kynferðisbrotum og viðhorfum í garð þeirra. Einnig er skoðað hvort og hvernig samfélagslegar hreyfingar og byltingar, hugtök og stimplanir og svo réttarkerfið sjálft hafa áhrif á ákvörðunartöku brotaþolanna. Rannsóknin tekur mið af félagsfræðilegum frávikskenningum, en með sérstakri áherslu á þolendafræði (e. victimology) og stimplunarkenningu (e. labeling theory), þá sérstaklega þolendastimplun (e. victim labeling). Fyrri rannsóknir sýna fram á margs konar neikvæð viðhorf í garð brotaþola þar sem bar á þolendaskömm og nauðgunarmenningu svo eitthvað sé nefnt. Skortur var á rannsóknum um þetta efni út frá reynslu brotaþolanna sjálfra og þeirra viðhorfum. Tekin voru hálfstöðluð viðtöl við fjóra kvenkyns brotaþola sem deila sínum sögum og reynslu. Auk þeirra var tekið viðtal við ráðgjafa hjá Stígamótum til að miðla þekkingu þeirra og reynslu af því sem þeir hafa séð og upplifað hjá þeim brotaþolum er hafa leitað til þeirra. Brotaþolarnir voru allar á einu máli um að viðhorf innan samfélagsins hefðu haft áhrif á ákvörðunartöku þeirra um að kæra brot til lögreglu. Enginn brotaþolanna hafði kært brot sitt til lögreglu, en konurnar voru allar sammála um að hafa ekki kært m.a. vegna ótta við að verða ekki trúað. Þær sögðu frá því hvernig hægt væri að bera kennsl á gerendameðvirkni og stimplun í ýmsum birtingarmyndum í frásögnum þeirra, sem hafði áhrif þegar kom að því að taka ákvörðun um að kæra. Þó að staða jafnréttismála sé talin best á Íslandi, í samanburði við önnur lönd, gefa niðurstöður vísbendingu um að þolendur kynferðisbrota upplifi enn neikvæð samfélagsleg viðhorf. Markmiðið er þó ekki í að alhæfa hvers vegna brotaþolar kæra oftast ekki, heldur að varpa ljósi á reynslu og upplifun þolenda og hvernig það spilar inn í þeirra ákvörðunartöku. Hreyfingar á borð við #MeToo hafa opnað á umræðuna og mikilvægt er að aukin vitundarvakning verði í samfélaginu þar sem markvisst verður unnið að jákvæðara viðhorfi í garð brotaþola kynferðisofbeldis. Lykilhugtök: Kynferðisofbeldi – Samfélag – Viðhorf – Þolendafræði – ÞolendastimplunThe aim of this study was to examine if and how societal views affects decision-making of victim-survivors‘ of sexual violence in terms of reporting the caes to the police, the social impact of victims’ decisions to report sexual offenses to the police and to examine the aspects of this decision. The research question is as follows: How does society influence victimsurvivors’ decisions to report sexual offenses tothe police? In order to answer the question, sociological theories of deviation were considered, but with special emphasis on victimology, stigma theory and especially victim labeling. The study is based on in-depth semi-structured interviews with the aim of concentrating how the victims themselves experience the societal attitudes towards them. Thus, four female victims were given semi-structured interviews to share their stories and experiences. In addition, one interview was conducted with a counsellor from Stígamót who was interviewed about what patterns they observe when counselling victims of sexual assault about whether to report the crime and to pass on their knowledge and experience of what they see and experience with the victims who come to them. The victims all agreed that attitudes within the community influenced their decision to report the crime to the police. None of the victims had reported their crime to the police, and all agreed that they had not reported the crime for fear of not being believed. Victim labeling and stigmatization in various forms could be identified in their narratives, which influenced their decision-making when it came to deciding whether to report. The purpose of the study, however, is not to generalize why victims do not usually report, but to shed light on victim’s experience and how it effects their decision-making regarding whether to report. The results from the interviews turned out to be in accordance with research and theoretical material that was examined at the beginning. Studies that were examined showed a variety of negative attitudes towards victims, where there was a victim of shame and rape culture to name a few. There is a huge debate on these issues now, but there was a lack of research on this topic based on the experience of the victims themselves and their views. Movements such as #MeToo have opened the debate, and it is important to raise more awareness in the community, to promote a more positive attitude towards victims of sexual violence